Το λεύκωμα με τα πέτρινα σπίτια της Τζούρτζιας ξεκίνησε το καλοκαίρι του 2004 και θα ενημερώνεται και βελτιώνεται χρόνο με το χρόνο, με σκοπό να υπάρξει μια καταγραφή των παραδοσιακών σπιτιών του χωριού μας, ως παρακαταθήκη για οποιονδήποτε, τώρα ή στο μέλλον, θελήσει να τα μελετήσει.
Η Τζούρτζια, παρόλο που ήταν ένα από τα λίγα χωριά του Ασπροποτάμου που δεν κάηκε από τους Γερμανούς και έχει πληθώρα πετρόκτιστων σπιτιών, δεν χαρακτηρίστηκε ποτέ ως παραδοσιακός οικισμός και δεν προστατεύθηκε, με αποτέλεσμα αρκετά σπίτια να έχουν τροποποιηθεί ανεπανόρθωτα (εξωτερικά σοβαδίσματα, προσθήκες μπαλκονιών, προσθήκες δωματίων κλπ), κάποια να αφήνονται στη φθορά του χρόνου και τέλος κάποια να έχουν κρυφτεί πίσω από νεόκτιστα. Παρόλα αυτά, ικανός αριθμός σπιτιών διατηρούνται σε πολύ καλή κατάσταση, έχοντας υποστεί μόνο τις αναγκαίες επεμβάσεις για να είναι λειτουργικά και τη σημερινή εποχή.
Σε γενικές γραμμές, τα πετρόκτιστα της Τζούρτζιας χτίστηκαν από τις αρχές του 1900 και μέχρι και τον πόλεμο. Η αρχιτεκτονική τους θυμίζει έντονα Ήπειρο (Ζαγοροχώρια, Συρράκο κλπ) και αυτό οφείλεται αφενός στις ίδιες κλιματολογικές συνθήκες και στα ίδια φυσικά υλικά κατασκευής, αφετέρου στο ότι τα σπίτια χτίστηκαν από Ηπειρώτες κτιστάδες οι οποίοι έρχονταν τα καλοκαίρια σε μπουλούκια (ισνάφια) από τα Πράμαντα και τους Καλαρρύτες και τα έχτιζαν χρησιμοποιώντας ντόπια άσπρη πελεκητή πέτρα για την τοιχοποιία, ακατέργαστες πλάκες για τη στέγη και ξύλο από τα γύρω δάση για τα δοκάρια, τα πατώματα και τις πόρτες. Στο χτίσιμο του σπιτιού, που κρατούσε συνήθως ένα ολόκληρο καλοκαίρι, βοηθούσε όλο το χωριό κουβαλώντας την πέτρα με τα μουλάρια.
Οι πλάκες της σκεπής αντικαταστάθηκαν μετά το 1965 με γκρι τσίγκους, διότι με τον καιρό, καθώς σέρνονταν κάτω από την πίεση του χιονιού, άφηναν ρωγμές οπότε η σκεπή έσταζε και χρειάζονταν μερεμέτι από ειδικό τεχνίτη.
Κυρίαρχο σχέδιο σπιτιού είναι τα ορθογώνια δίπατα με δυο χώρους διαμονής στο ανώι (τη σάλα και την κουζίνα) και ένα βοηθητικό χώρο στο κατώι (κελάρι). Η πίσω πλευρά είναι μονώροφη λόγω της μεγάλης κλίσης του εδάφους και συνήθως βγαίνει σε αυλή όπου βρίσκεται και ο χώρος του πλυσταριού. Η όψη τους είναι συμμετρική με στενά παράθυρα (δυο αριστερά - δυο δεξιά) και ένα μικρό ξύλινο μπαλκόνι στη μέση με δυο μπαλκονόπορτες. Συνήθως οι πρώτοι ιδιοκτήτες ήταν δυο αδέλφια που έχτιζαν το σπίτι μαζί και το χώριζαν στη μέση. Τα παράθυρα δεν είχαν τζάμια αλλά ξύλινα κέδρινα πατζούρια και προστατεύονταν με σιδεριές. Οι τοίχοι είχαν μεγάλο πλάτος 60 - 80 εκ. και σοβαδίζονταν μόνο εσωτερικά με αποτέλεσμα τα σπίτια να εναρμονίζονται πλήρως με τους πέτρινους όγκους των βουνών. Για το δέσιμο της πέτρας χρησιμοποιούνταν ζωνάρια από κεδρόξυλο που ήταν σκληρό και ανθεκτικό στο σάπισμα.
Εσωτερικά οι χώροι ακολουθούσαν την ίδια δωρική λιτότητα Το πάτωμα του υπογείου και της κουζίνας ήταν χωμάτινο (το παλάμιζαν κάθε χρόνο με ειδικό μαλακό χώμα και κομμένα άχυρα) ενώ η σάλα ήταν στρωμένη με φαρδιές σανίδες που έβγαζαν από χονδρούς ελατίσιους κορμούς. Τα περισσότερα σπίτια ήταν αταβάνωτα, αρκετά είχαν ταβάνι με σανίδες (ελατίσιες), λίγα είχαν ταβάνι με ξυλόγλυπτη διακόσμηση. Η πατροπαράδοτη μπάντα στον τοίχο με τα ωραία τριαντάφυλλα σε κοκκινόμαυρες αποχρώσεις και οι ασορτί υφαντές κουρτίνες που έπαιζαν το ρόλο της πόρτας ήταν συνήθως το μοναδικό στολίδι στους ασπρισμένους τοίχους. Στην κουζίνα υπήρχε το τζάκι, λιτό στην κατασκευή και χωρίς ιδιαίτερο διάκοσμο. Το κατώι χρησιμοποιούνταν για αποθήκη
Εκτός από τον παραπάνω τύπο σπιτιών, υπάρχουν αρκετά μονώροφα που συνήθως είναι μεταγενέστερα και δυο μοναδικά τρίπατα (Γιαννίτση και Παπαγεωργίου) στον Άγιο Γιώργη. Το πιο φαρδύ σπίτι είναι των Γκάρτζων (Σέχα) με 6 παράθυρα κατά μήκος, όσο για το πιο παλιό, φημολογείται ότι είναι του Μανώλη στον Άγιο Γιώργη.
Στο λεύκωμα σε πρώτη φάση έχουν φωτογραφηθεί 79 σπίτια και έχουν ονοματιστεί από πληροφορίες που μου έδωσαν με πολύ αγάπη οι γείτονες. Το νούμερο που ακολουθεί του ονόματος είναι της τελευταίας απογραφής. Το λεύκωμα έχει χωριστεί σε ενότητες που κατά κάποιον τρόπο οριοθετούν τις γειτονιές αλλά όχι αυστηρά. Ανάμεσα στα σπίτια συμπεριλαμβάνονται και τα δυο σχολεία της Τζούρτζιας. Πιθανόν κάποια ονόματα να είναι λανθασμένα, δεν έχουν διασταυρωθεί και δεν θα ήθελα σε καμιά περίπτωση το όνομα του ιδιοκτήτη (όπου υπάρχει πλήρες) να παρεξηγηθεί ως προς τα κληρονομικά δικαιώματα. Επίσης θεωρώ δεδομένο ότι όσο και αν προσπάθησα να περπατήσω όλα τα σοκάκια του χωριού μας, κάποια σπίτια τα προσπέρασα και κάποια λόγω συνθηκών δεν μπόρεσα να τα φωτογραφήσω. Συν τω χρόνω το λεύκωμα θα συμπληρώνεται. Στην προσπάθειά μου αυτή οι δικές σας φωτογραφίες - επισημάνσεις - διορθώσεις είναι ΠΑΝΤΑ ευπρόσδεκτες.
Αύγουστος
2004
Μαυρομμάτη Α.Β.